Genetische eigenschappen van slapende vorm malariaparasiet eindelijk in beeld
Dertig jaar na de ontdekking dat bepaalde malariasoorten ook zogeheten ‘slapende’ parasieten vormen, is er meer duidelijkheid over hun genetische eigenschappen. Een belangrijke stap op weg naar nieuwe geneesmiddelen, die zo hard nodig zijn in de strijd tegen deze ernstige ziekte.
Jaarlijks sterven bijna een half miljoen mensen aan de meest ernstige vorm van malaria, die vooral de armste bevolkingsgroepen in de wereld treft. Daarnaast bestaat er een andere vorm van malaria die weliswaar minder vaak dodelijk is, maar wel ernstige ziekte kan veroorzaken. Deze wijdverspreide vorm van malaria (‘vivax-type malaria’) zorgt jaarlijks voor 14 miljoen ziektegevallen.
Wat de parasieten doen
De boosdoeners bij malaria zijn parasieten, overgebracht door muggen. Na een muggenbeet komen enkele honderden parasieten uiteindelijk via de bloedbaan in de lever terecht, waar ze zich normaal gesproken binnen twee weken ontwikkelen en vermenigvuldigen. Vervolgens barst de levercel open, waarop al die nieuwe parasieten de bloedinfectie veroorzaken waar mensen ziek van worden. Alsof dat al niet erg genoeg is, bleek dertig jaar geleden dat er een malariasoort is waarbij een deel van de parasieten ‘slapend’ achterblijft in de lever.
Wat de ‘slapende’ parasiet zo gevaarlijk en onvoorspelbaar maakt
Het probleem van die slapende delen, is dat ze op een gegeven moment wakker worden en alsnog hun ontwikkeling hervatten en bloedinfecties kunnen veroorzaken, net als hun actieve voorgangers. Het is onbekend wanneer en waardoor deze raadselachtige parasieten ontwaken. Bovendien ontwaken ze nooit allemaal tegelijkertijd, dus als drager kun je op gezette tijden getroffen worden door een malaria-aanval. Zonder dat je in de tussentijd door een mug bent gestoken.
Waarom het huidige geneesmiddel niet geschikt is
Deze ‘slapende’ parasiet is de oorzaak van de op een na meest voorkomende vorm van malaria in de mens, dus het onderzoeken meer dan waard. Zeker in de wetenschap dat er op dit moment maar één geneesmiddel beschikbaar is dat de slapende stadia kan doden. Maar dit middel gaat gepaard met ernstige bijwerkingen, zodat het voor een groot deel van de mensen (waaronder kinderen en zwangere vrouwen) niet geschikt is.
Waarom we meer moeten weten over de ‘slapende’ parasiet
Nieuwe, veilige geneesmiddelen zijn dus hard nodig. Ook in de wetenschap dat de parasiet steeds minder gevoelig wordt voor geneesmiddelen. Om malaria te kunnen bestrijden, is het dan ook belangrijk dat er zoveel mogelijk geneesmiddelen beschikbaar komen. En om dat mogelijk te maken, is het cruciaal om meer te weten over de ‘slapende’ parasiet. Maar in die zoektocht naar meer kennis is de wetenschap de afgelopen decennia niet veel opgeschoten.
Wat onderzoek naar deze parasiet zo moeilijk maakt
Het voornaamste probleem is dat parasieten zich in hele kleine hoeveelheden in die grote lever nestelen. Een parasiet vinden om te bestuderen, is zoeken naar een speld in een hooiberg. En daarom weten we - honderd jaar na de ontdekking van de malariaparasiet en dertig jaar na de ontdekking van deze slapende vorm – nog zo weinig over deze slapende parasiet, die alleen in bepaalde apen- en mensenmalaria’s voorkomt. Bijkomend obstakel voor studie is de ontoegankelijkheid van de lever, wat het onmogelijk maakt om slapende stadia van mensenmalariaparasieten in handen te krijgen.
Wat we nu eindelijk in handen hebben
BPRC-onderzoekers hebben een methode ontwikkeld om de leverparasieten, inclusief de slapende, van de apenmalaria in een kweekflesje te kweken. Hierdoor zijn de parasieten toegankelijk gemaakt voor de wetenschappelijke wereld. Wat heel belangrijk is met oog op de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen.
Hoe dat is gelukt
De BRPC-onderzoekers haalden (in samenwerking met groepen in Singapore en Basel) een trucje uit om toegankelijkheid mogelijk te maken; ze brachten een stukje DNA in bij een slapende apenmalaria-parasiet, die vrijwel identiek is aan die van de mens, zodat die parasiet groen oplichtte. Met behulp van een apparaat dat die signalen kan meten én op basis daarvan cellen kan sorteren, is het de onderzoekers gelukt die slapende stadia – en ook de parasieten die zich wel hadden ontwikkeld – eindelijk in handen te krijgen voor studie.
Belangrijke stap voor wetenschappers
Het resultaat van deze studies is dat de onderzoekers enkele voor de parasiet belangrijke processen in kaart hebben gebracht. Die ontdekkingen vormen een belangrijke stap in de kennis over de ‘slapende’ parasiet, waar ook andere wetenschappers hun voordeel mee kunnen doen. De grote hoeveelheid aan nieuwe gegevens over de slapende parasiet is dan ook gepubliceerd in het onlineblad eLIFE.