Wat de poep van bonobo's ons leert over malaria

21 Aug 2018 | Terug naar Nieuws, publicaties en jaarverslagen
Dutch

Malariaparasieten zijn voortdurend in oorlog met hun gastheer. Ze zijn erop gericht zichzelf te vermenigvuldigen en van gastheer naar gastheer te springen; van mug naar mens. Tegelijkertijd wapent de gastheer zich juist tégen de parasiet om ziekte te verminderen of te voorkomen. Over die bescherming tegen malariaparasieten hebben wetenschappers een bijzondere ontdekking gedaan.

Jaarlijks sterven bijna een half miljoen mensen aan de meest ernstige vorm van malaria, die vooral de armste bevolkingsgroepen in de wereld treft. Daarnaast bestaat er een andere vorm van malaria die weliswaar minder vaak dodelijk is, maar wel ernstige ziekte kan veroorzaken. Deze wijdverspreide vorm van malaria ('falciparum') zorgt ieder jaar voor 14 miljoen ziektegevallen. De boosdoeners bij malaria zijn parasieten, overgebracht door muggen.

Bijna geen malaria in bonobo's

Wetenschappers hebben methodes ontwikkeld om in apenpoep malariaparasieten op te sporen. Op die manier komen diverse soorten malariaparasieten aan het licht in de poep van in het wild levende gorilla's en chimpansees. Maar, opvallend genoeg, vrijwel niet in de poep van bonobo's. Dat is opmerkelijk, omdat in de gebieden waar bonobo's leven wel veel malariaparasieten voorkomen. Hoe kan dat?

Vreemd of eigen

Het antwoord heeft alles te maken met het zogeheten MHC-eiwit. MHC staat voor 'major histocompatibility complex' en is onderdeel van het immuunsysteem. Met deze eiwitten tonen lichaamscellen aan welke eiwitten 'vreemd' of 'eigen' zijn. Met andere woorden, de MHC-eiwitten zorgen voor de herkenning van ziekteverwekkers, waarna deze uitgeschakeld kunnen worden.

Kwestie van variatie

Hoe meer variatie in MHC-eiwitten, hoe meer verschillende ziekteverwekkers zijn te herkennen. En dit helpt de gastheer zich te wapenen tegen ziekteverwekkers. Bij bonobo's lijkt de variatie in het MHC minder groot dan bij chimpansees en een bepaalde variant van het MHC blijkt bij deze aapsoort opvallend vaak aanwezig te zijn. Dit is een type MHC-eiwit dat ook in mensen voorkomt én vooral in mensen die beschermd zijn tegen malaria. Mogelijk is daar dus een verband tussen.

Goed nieuws voor mens én bonobo

Op basis van bovenstaande bevindingen hebben BPRC-onderzoekers nu de hypothese gepubliceerd dat deze in bonobo's veelvoorkomende MHC-variant bescherming biedt tegen malaria. Het direct testen van deze hypothese is niet mogelijk, omdat de bonobo een beschermde diersoort is.

Maar deze kennis biedt wel een mooi uitgangspunt voor verder onderzoek met menselijk weefsel én voor vaccinstudies in vrijwilligers. Meer weten over de zwakke plekken van de parasiet, brengt namelijk een veilig en effectief vaccin dichterbij. Een ontwikkeling die niet alleen ten goede kan komen van de mens, maar ook van bonobo's, onze naaste verwanten.