In 2016 stierven volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) 1,7 miljoen mensen aan tuberculose (TB) en er bestaat nog altijd geen vaccin dat volledige bescherming biedt tegen TB. Daarom zijn onderzoekers druk op zoek naar verbeterde vaccinatiestrategieën tegen deze ziekte. En die zoektocht is een stroomversnelling geraakt.
Binnen het (EU-gesubsidieerde) programma TBVAC2020 werken 42 onderzoekscentra samen; universiteiten en partners uit de farmaceutische industrie, van binnen en buiten Europa, zijn op zoek naar de meest veelbelovende vaccinkandidaten. Met als resultaat dat vijfentwintig kandidaten nu in vroege ontwikkeling zijn en dertien in de kliniek worden getest op hun veiligheid en werkzaamheid. Een bijzondere ontwikkeling, zeker in de wetenschap dat vijftien jaar geleden nog nauwelijks kandidaten voorhanden waren.
De waarde van resusapen
BPRC is een van de partners in het TBVAC2020 samenwerkingsverband. In het onderzoek naar betere preventie en behandeling van TB kunnen resusapen namelijk een belangrijke rol vervullen. Deze niet-humane primaten lijken in veel opzichten op de mens. Denk aan erfelijke verwantschap, gelijkenis van het immuunsysteem, de vatbaarheid voor tuberculose en de manier waarop de ziekte zich manifesteert.
De voorspellende waarde van de resusaap voor de mens is daarmee op voorhand beter dan enig ander beschikbaar diermodel. Bovendien lenen gecontroleerde omstandigheden binnen een laboratorium zich uitstekend voor het evalueren van nieuwe concepten en het bestuderen van mechanismen van ziekte en bescherming door vaccinatie.
Veeelbelovende kandidaat
Een van de veelbelovende kandidaten is het zogenaamde MTBVAC, een door genetische modificatie verzwakte variant van de ziekteverwekker. Onderzoekers aan de universiteit van Zaragoza en hun collega's hebben dit vaccin ontwikkeld. Een vroege voorloper van MTBVAC is eerder – met bemoedigende resultaten – getest in een preklinische aapstudie, onder een vergelijkbaar, door de EU gesubsidieerd samenwerkingsverband onder leiding van het TuBerculose Vaccine Initiative (TBVI) in Lelystad. De betrokken BPRC-onderzoekers toonden toen aan dat deze kandidaat TB ziekteverschijnselen in resusapen terugdringt.ref Inmiddels ondergaat dit vaccin testfases in de kliniek en ook in de mens lijkt het vaccin veilig te zijn en de juiste reacties van het immuunsysteem op te wekken.
Toedienen vaccin ook van invloed
Naast het vaccin zelf kan ook de manier/route van toediening van invloed zijn op de mate van bescherming. Daarom vindt onder TBVAC2020 ook onderzoek plaats naar innovatieve toedieningsmethoden. Zo onderzoekt het BPRC of lokale toediening van het vaccin in de longen - het orgaan waar de tuberkelbacterie binnendringt - een betere bescherming kan opwekken. De voorlopige resultaten zien er veelbelovend uit.
De onderzoekers hopen dat de ongekende bundeling van krachten in dit grootschalige samenwerkingsverband uiteindelijk tot een effectievere bestrijding van TB leidt en het aantal slachtoffers dat aan deze ziekte lijdt of bezwijkt, helpt terugdringen.
Meer weten over dit onderzoek? Lees dit artikel.
Ref: Verreck et al, PLoS One, 2009
MVA.85A boosting of BCG and an attenuated, phoP deficient M.tuberculosis vaccine both show protective efficacy against tuberculosis in rhesus macaques.